آیه 80 سوره طه

يا بَنِي إِسْرائِيلَ قَدْ أَنْجَيْناكُمْ مِنْ عَدُوِّكُمْ وَ واعَدْناكُمْ جانِبَ الطُّورِ الْأَيْمَنَ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى‌ (80)

يا بَنِي إِسْرائِيلَ قَدْ أَنْجَيْناكُمْ مِنْ عَدُوِّكُمْ‌: اى فرزندان يعقوب، بتحقيق نجات داديم شما را از دشمنان شما كه فرعون و تابعان او بودند. وَ واعَدْناكُمْ جانِبَ الطُّورِ الْأَيْمَنَ‌: و وعده داديم پيغمبر شما را به نازل شدن تورات براى شما جانب راست كوه طور. وَ نَزَّلْنا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى‌: و نازل فرموديم بر شما ترنجبين و مرغ بريان.

خداى تعالى در اين آيه شريفه بيان فرمايد اعطاء نعم را به بنى اسرائيل: 1-

جلد 8 - صفحه 306

نعم نفسى كه نجات از فرعون و فرعونيان و ظلم ايشان بود. 2- نعم دينى كه نازل فرمود بر آنها كتاب تورات كه بيان دين و شريعت آنها بود. 3- نزول مائده آسمانى (من و سلوى) در وادى «تيه» كه هر يك به تنهائى نعمت بزرگى باشند.

وَ لَقَدْ أَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌ أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقاً فِي الْبَحْرِ يَبَساً لا تَخافُ دَرَكاً وَ لا تَخْشى‌ (77) فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُمْ مِنَ الْيَمِّ ما غَشِيَهُمْ (78) وَ أَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَ ما هَدى‌ (79) يا بَنِي إِسْرائِيلَ قَدْ أَنْجَيْناكُمْ مِنْ عَدُوِّكُمْ وَ واعَدْناكُمْ جانِبَ الطُّورِ الْأَيْمَنَ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى‌ (80) كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ لا تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوى‌ (81)

وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى‌ (82) وَ ما أَعْجَلَكَ عَنْ قَوْمِكَ يا مُوسى‌ (83) قالَ هُمْ أُولاءِ عَلى‌ أَثَرِي وَ عَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضى‌ (84) قالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِنْ بَعْدِكَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ (85) فَرَجَعَ مُوسى‌ إِلى‌ قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً قالَ يا قَوْمِ أَ لَمْ يَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْداً حَسَناً أَ فَطالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدِي (86)

ترجمه‌

- و بتحقيق وحى نموديم بموسى كه سير ده در شب بندگان مرا

جلد 3 صفحه 517

پس بزن براى ايشان براهى در دريا خشك در حاليكه نه بيم داشته باشى از رسيدن دشمن و نه بترسى‌

پس رفتند از پى ايشان فرعون با لشگرهايش پس فرو گرفت آنها را از دريا آنچه فرو گرفت آنها را

و گمراه كرد فرعون قوم خود را و هدايت نكرد

اى بنى اسرائيل بتحقيق نجات داديم شما را از دشمنانتان و مواعده نموديم با شما طرف راست كوه طور را و نازل كرديم بر شما ترنجبين و مرغ بريان را

بخوريد از پاكيزه‌هاى آنچه روزى كرديم شما را و تعدّى مكنيد در آن پس فرود آيد بر شما غضب من و كسيكه فرود آيد بر او غضب من پس بتحقيق هلاك شده است‌

و همانا من هر آينه آمرزنده‌ام كسى را كه توبه كند و بگرود و بجا آورد كار شايسته را پس هدايت يابد

و چه چيز بشتاب انداخت تو را در پيشروى از قومت ايموسى‌

گفت ايشان آنگروهند كه در دنبال منند و شتاب نمودم بسوى تو پروردگارا تا خشنود شوى‌

گفت پس همانا ما بتحقيق آزمايش نموديم قوم تو را بعد از تو و گمراه كرد آنها را سامرى‌

پس برگشت موسى بسوى قوم خود غضبناك متأسف‌

گفت اى قوم آيا وعده نداد بشما پروردگار شما وعده خوبى آيا پس طول كشيد بر شما آنزمان يا خواستيد كه فرود آيد بر شما غضبى از پروردگارتان پس تخلّف نموديد از وعده من.

تفسير

- پس از اتمام حجّت بر فرعون و فرعونيان بظهور معجزات باهرات بدست حضرت موسى و استنكاف آنها از قبول خداوند بحضرت موسى وحى فرمود كه شبى بنى اسرائيل را از مصر كوچ دهد و چون بدريا رسد عصاى خود را بدريا زند با توسل بمحمّد و آل او چنانچه در سوره بقره در ذيل آيه و اذ فرقنا بكم البحر مفصلا بيان شد و قرار دهد براى آنها در دريا راهى خشك با آنكه ايمن باشد از آنكه دشمن ايشانرا درك كند و بآنها برسد و نترسد از آنكه آب ايشانرا فرو گيرد و غرق نمايد و چون آنحضرت بدستور الهى عمل فرمود و بسلامت از دريا عبور نمودند و فرعون و فرعونيان در تعقيب ايشان بر آمدند آب دريا آنها را فرو گرفت بطوريكه در محلّ مذكور شرح آنگذشت و بنى اسرائيل آنرا مشاهده نمودند و از حقيقت و سرّ آن كسى آگاه نبود جز خدا و اينكه فرموده پس فرو گرفت آنها را از دريا آنچه فروگرفت بطور ابهام براى عظمت امر و اشاره بشهرت واقعه و ايجاز در كلام و مبالغه در آن است و فرعون با آنكه مدّعى بود كه قوم خود را

جلد 3 صفحه 518

هدايت بسبيل رشاد ميكند گمراه كرد آنها را و باز داشت از هدايت و بعد از اين فتح و فيروزى خداوند در ضمن وحى بحضرت موسى بنى اسرائيل را مخاطب قرار داده ميفرمايد و ظاهرا احتياج باضمار قول يا صرف خطاب به بنى اسرائيل زمان پيغمبر ما صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه در صافى فرموده ندارد چون مستفاد از وحى است باين تقريب كه بتحقيق نجات داديم ما شما را از چنگ دشمن قوى مانند فرعون و قومش و مواعده نموديم با شما بتوسط پيغمبرتان موسى عليه السّلام براى مناجات و انزال تورية كه در جانب راست كوه طور حاضر شويد و فرستاديم براى ارتزاق شما در وادى تيه ترنجبين و مرغ سمانى بريان شده را از آسمان بتفصيلى كه در سوره بقره ذكر شد و گفتيم بخوريد از روزى حلال پاكيزه لذيذى كه ببهترين وجه ما براى شما از آسمان نازل نموديم ولى در اداء شكر آن كوتاهى نكنيد و از حدّ اعتدال در صرف تجاوز باسراف و تبذير ننمائيد و از مستحق احيانا دريغ نداريد كه در صورت تخلّف مستحق عقوبت و نزول عذاب من خواهيد شد و كسيكه مستحق نزول عذاب من شود و مشمول آن گردد بتحقيق در پستى افتاده و بهلاكت رسيده در توحيد از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه مراد از غضب در اين آيه عقاب است چون خداوند از حالى بحالى منتقل نميشود و تغيير در ذات او روى نميدهد و همانا من آمرزنده‌ام كسى را كه توبه كند از شرك و ايمان آورد بآنچه واجب است ايمان بآن و بجا آورد كارهائى را كه بايد بجا آورد پس هدايت شود و راه يابد بولايت ائمه اطهار عليهم السلام كه جمعا چهار شرطند براى مغفرت، توبه و ايمان و عمل صالح و معرفت امام كه شرط قبول اعمال است و باين معنى اخبار كثيره از پيغمبر اكرم و ائمه هدى در كتب معتبره نقل شده ولى بعضى از مفسّرين ثمّ اهتدى را بمعناى لزوم و استمرار بر ايمان تا وقت موت و بعضى عدم تشكيك در آن و بعضى اخذ بسنّت و ترك بدعت دانسته‌اند و خلاف ظاهر بودن همه ظاهر است و مواعده خدا با بنى اسرائيل بتوسط حضرت موسى كه قبلا ذكر شد آن بود كه آنحضرت با بزرگان بنى اسرائيل متّفقا بطور بيايند ولى چون نزديك بكوه شدند حضرت موسى از شوق چند قدمى از آنها جلو افتاد و خداوند باو فرمود چه موجب شد كه عجله كردى و از قومت جلو افتادى اى موسى او در جواب عرض كرد كه آنها در عقب منند و اين‌

جلد 3 صفحه 519

چند قدم كه من جلو افتادم براى شوق بخدمت و تعجيل در اطاعت امر تو بود كه موجب خوشنودى تو گردد و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه حضرت موسى نخورد و نياشاميد و نخوابيد و بچيزى از اين قبيل ميل نكرد در رفتن بميقات و برگشتن از آن مدّت چهل روز براى اشتياق بپروردگار خود و در مدّت غيبت حضرت موسى سامرى بتفصيلى كه در سوره بقره ذيل آيه و إذ واعدنا موسى گذشت بنى اسرائيل را گمراه نمود و خداوند بآنحضرت اعلام فرمود كه ما امتحان نموديم قوم تو را و مبتلا كرديم بعبادت گوساله بعد از بيرون آمدن تو از ميان آنها تا معلوم شود مخلص از منافق و مطيع از عاصى براى خلق و ممتاز گردند از يكديگر در خارج بعلم و معرفت و جهل و ضلالت و حضرت موسى بعد از موعد مقرّر بلا فاصله با الواح تورية مراجعت فرمود نزد بنى اسرائيل با كمال خشم و غضب و اندوه و تأسف از حال قوم كه چرا بايد مرتكب چنين امر قبيحى شوند و بآنها فرمود آيا وعده نفرمود خداوند بشما وعده خوبى كه دادن تورية باشد كه در آن نور و هدايت بود براى شما و مرحمت فرمود مگر زمان مفارقت من از شما بطول انجاميد كه از موعد مقرّر تجاوز شده باشد و باين سبب گوساله را عبادت كرديد يا آنكه خواستيد مشمول غضب الهى شويد براى اين امر شنيع لذا از وعده‌اى كه بمن داديد در حين مفارقت كه آنمدت از استقامت و ثبات در دين و اطاعت هارون در بيان اوامر و نواهى الهيّه تخلّف ننمائيد تخلف كرديد و در كلام اشاره است بآنكه وجهى براى اين عمل شما نبود جز آنكه عمدا خواستيد خودتان را مستحق عقوبت الهيّه نمائيد و اين كاشف از نهايت جهل و سفاهت است.

جلد 3 صفحه 520

يا بَنِي‌ إِسرائِيل‌َ قَد أَنجَيناكُم‌ مِن‌ عَدُوِّكُم‌ وَ واعَدناكُم‌ جانِب‌َ الطُّورِ الأَيمَن‌َ وَ نَزَّلنا عَلَيكُم‌ُ المَن‌َّ وَ السَّلوي‌ (80)

اي‌ بني‌ اسرائيل‌ بتحقيق‌ ‌که‌ ‌ما ‌شما‌ ‌را‌ نجات‌ بخشيديم‌ ‌از‌ دشمن‌ ‌شما‌ فرعون‌ و فرعونيان‌ ‌به‌ اينكه‌ ‌آنها‌ ‌را‌ هلاك‌ كرديم‌ و ‌شما‌ ‌را‌ دعوت‌ كرديم‌ بطرف‌ طور ايمن‌ ‌براي‌ اخذ تورية و نازل‌ كرديم‌ ‌بر‌ ‌شما‌ ‌در‌ تيه‌ من‌ّ و سلوي‌ ‌را‌.

(يا بَنِي‌ إِسرائِيل‌َ) طرف‌ خطاب‌ بني‌ اسرائيل‌ ‌است‌ لكن‌ بتوسّط وحي‌ ‌بر‌ حضرت‌ موسي‌، چنانچه‌ ‌در‌ قرآن‌ خطاباتي‌ بمؤمنين‌ داريم‌ (‌ يا ‌ ايها المؤمنون‌) بمشركين‌ بيهود بنصاري‌ بكفّار داريم‌ توسط قرآن‌ مجيد نازل‌ ‌بر‌ ‌رسول‌ اكرم‌.

(قَد أَنجَيناكُم‌ مِن‌ عَدُوِّكُم‌) ‌که‌ (يُذَبِّح‌ُ أَبناءَهُم‌ وَ يَستَحيِي‌ نِساءَهُم‌) و ‌شما‌ ‌را‌ ‌بر‌ اعمال‌ شاقّه‌ ميگماشت‌.

(وَ واعَدناكُم‌ جانِب‌َ الطُّورِ الأَيمَن‌َ) همان‌ مواعده‌ چهل‌ شب‌ ‌است‌ (وَ إِذ واعَدنا مُوسي‌ أَربَعِين‌َ لَيلَةً) بقره‌ آيه 50.

جلد 13 - صفحه 73

و ميفرمايد: نيز (وَ واعَدنا مُوسي‌ ثَلاثِين‌َ لَيلَةً وَ أَتمَمناها بِعَشرٍ فَتَم‌َّ مِيقات‌ُ رَبِّه‌ِ أَربَعِين‌َ لَيلَةً وَ قال‌َ مُوسي‌ لِأَخِيه‌ِ هارُون‌َ اخلُفنِي‌ فِي‌ قَومِي‌ وَ أَصلِح‌ وَ لا تَتَّبِع‌ سَبِيل‌َ المُفسِدِين‌َ) اعراف‌ آيه 142 و ‌اينکه‌ مواعده‌ چندين‌ حكمت‌ داشت‌.

«1» ‌براي‌ اخذ الواح‌ تورية.

«2» اثبات‌ خلافت‌ هارون‌.

«3» امتحان‌ بني‌ اسرائيل‌ ‌که‌ جماعتي‌ گوساله‌ پرست‌ شدند.

(وَ نَزَّلنا عَلَيكُم‌ُ المَن‌َّ وَ السَّلوي‌) موقعي‌ ‌که‌ موسي‌ مأمور شد برود بجنگ‌ عمالقه‌ و دخول‌ بيت‌ المقدس‌ و بني‌ اسرائيل‌ مخالفت‌ كردند و گفتند: (إِنّا لَن‌ نَدخُلَها أَبَداً ما دامُوا فِيها فَاذهَب‌ أَنت‌َ وَ رَبُّك‌َ فَقاتِلا إِنّا هاهُنا قاعِدُون‌َ) مائده‌ آيه 27 خداوند غضب‌ كرد ‌بر‌ ‌آنها‌ و ‌در‌ بيابان‌ تيه‌ چهل‌ سال‌ گرفتار شدند ‌هر‌ مقدار ‌که‌ ميرفتند باز جاي‌ اولي‌ بودند ‌که‌ حضرت‌ هارون‌ و حضرت‌ موسي‌ ‌هم‌ ‌در‌ تيه‌ ‌از‌ دنيا رفتند و اينها شكايت‌ كردند نزد موسي‌ ‌از‌ گرمي‌ هوا و حرارت‌ شمس‌ و ‌از‌ گرسنگي‌ و تشنگي‌ خداوند ابري‌ فرستاد سايه‌ ‌بر‌ سر ‌آنها‌ و سنگي‌ ‌که‌ موسي‌ عصا زند دوازده‌ چشمه‌ آب‌ جاري‌ شود و من‌ّ و سلوي‌ ‌براي‌ اطعام‌ ‌آنها‌ نازل‌ فرمود ‌که‌ ميفرمايد:

(وَ ظَلَّلنا عَلَيكُم‌ُ الغَمام‌َ وَ أَنزَلنا عَلَيكُم‌ُ المَن‌َّ وَ السَّلوي‌) بقره‌ آيه 54 و ميفرمايد:

(وَ أَوحَينا إِلي‌ مُوسي‌ إِذِ استَسقاه‌ُ قَومُه‌ُ أَن‌ِ اضرِب‌ بِعَصاك‌َ الحَجَرَ فَانبَجَسَت‌ مِنه‌ُ اثنَتا عَشرَةَ عَيناً) اعراف‌ آيه 160.

و اختلاف‌ شد ‌در‌ مراد ‌از‌ من‌ّ و سلوي‌ مشهور مفسّرين‌ گفتند: ترنجبين‌ و مرغ‌ بريان‌ ‌شده‌ و ‌در‌ مجمع‌ البحرين‌ (‌قيل‌: المن‌ّ شي‌ء حلو ‌کان‌ يسقط ‌من‌ السماء ‌علي‌ شجرهم‌ فيجتنونه‌).

لكن‌ شيخ‌ استاد مرحوم‌ بلاغي‌ ‌در‌ آلاء الرحمن‌ ميفرمايد: مستند صحيحي‌ ‌در‌ اخبار نداريم‌ ‌که‌ مراد ‌از‌ من‌ّ ترنجبين‌ ‌باشد‌، و ممكن‌ ‌است‌ من‌ّ طعامي‌ بوده‌ ‌که‌ بانعام‌ و انزال‌ ‌آن‌ خداوند ‌بر‌ ‌آنها‌ منّت‌ گذارده‌ و ‌از‌ ‌اينکه‌ جهت‌ من‌ّ ناميده‌ ‌شده‌، و ممكن‌ ‌است‌ متعدّد بوده‌ و باين‌ بيان‌ ميتوان‌ جمع‌ ‌بين‌ اخبار و اقوال‌ نمود

جلد 13 - صفحه 74

و اللّه‌ العالم‌.

و ‌در‌ اخبار دارد ‌بين‌ الطلوعين‌ نازل‌ ميشد و ‌هر‌ ‌که‌ ‌در‌ خواب‌ ‌بود‌ محروم‌ ميشد.

]

(آیه 80)- تنها راه نجات: در اینجا روی سخن را به بنی اسرائیل بطور کلی و در هر عصر و زمان کرده، و نعمتهای بزرگی را که خداوند به آنان بخشیده است یاد آور می‌شود، و راه نجات را به آنان نشان می‌دهد.

نخست می‌گوید: «ای بنی اسرائیل! ما شما را از چنگال دشمنانتان رهایی بخشیدیم» (یا بَنِی إِسْرائِیلَ قَدْ أَنْجَیْناکُمْ مِنْ عَدُوِّکُمْ).

سپس به یکی از نعمتهای مهم معنوی اشاره کرده، می‌گوید: «ما شما را به میعادگاه مقدسی دعوت کردیم، در طرف راست طور» آن مرکز وحی الهی (وَ واعَدْناکُمْ جانِبَ الطُّورِ الْأَیْمَنَ).

این اشاره به جریان رفتن موسی (ع) به اتفاق جمعی از بنی اسرائیل به میعادگاه طور است، در همین میعادگاه بود که خداوند الواح تورات را بر موسی نازل کرد و با او سخن گفت و جلوه خاص پروردگار را همگان مشاهده کردند.

و سر انجام به یک نعمت مهم مادی که از الطاف خاص خداوند نسبت به بنی اسرائیل سر چشمه می‌گرفت اشاره کرده، می‌فرماید: «ما من و سلوی را بر شما نازل کردیم» (وَ نَزَّلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوی).

در آن بیابانی که سرگردان بودید، و غذای مناسبی نداشتید، لطف خدا به یاریتان شتافت و از غذای لذیذ و خوشمزه‌ای به مقداری که به آن احتیاج داشتید در اختیارتان قرار داد و از آن استفاده می‌کردید.